Shyama

Η Mary Ellen Mark υπήρξε μια ξεχωριστή φωτογράφος κοινωνικού ντοκουμέντου και πορτραίτου. Γεννήθηκε στις 20 Μάρτη του 1940 στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ και άρχισε να φωτογραφίζει από τα εννέα της χρόνια με μια Box Brownie. Το 1962 σπούδασε Ζωγραφική και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβανίας και αργότερα στο ίδιο Πανεπιστήμιο έκανε ένα μεταπτυχιακό στη Φωτογραφία Ρεπορτάζ. Το 1966 μετακόμισε στην Νέα Υόρκη και ξεκίνησε το μεγάλο της φωτογραφικό ταξίδι. Ένα ταξίδι, στις συχνότατα ταραγμένες παρυφές της κοινωνίας, το οποίο βασίστηκε στον ουμανισμό και την συμπάθεια. Κατά την μακρά φωτογραφική της πορεία φωτογράφισε τις διαδηλώσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, το γυναικείο απελευθερωτικό κίνημα, τους ψυχικά ασθενείς, τα τσίρκο στην Ινδία, διάφορα κοινωνικά ζητήματα όπως η έλλειψη στέγης, η μοναξιά, η τοξικομανία, η πορνεία κ.ά. Τα παιδιά ήταν ένα προσφιλές της θέμα που το επαναλάμβανε σε όλο το μήκος της δουλειάς της. Κάτι που την χαρακτήριζε έντονα ήταν η δημιουργία ισχυρών σχέσεων με τα θέματα που φωτογράφιζε. Για το «Ward 81» (1979) έζησε για έξι εβδομάδες με τους ασθενείς στο Κρατικό Νοσοκομείο του Όρεγκον και για το «Falkland Road» (1981) πέρασε τρεις μήνες με τις πόρνες που εργάζονταν σε έναν μακρύ δρόμο στη Βομβάη. Το «Streetwise» (1988) ήταν μια από τις σπουδαιότερες δουλειές της που έγινε και ντοκιμαντέρ σε σκηνοθεσία του συζύγου της Martin Bell και μουσική του Tom Waits. Εργάστηκε επίσης ως φωτογράφος πλατό σε πάνω από 100 ταινίες (από τα γυρίσματα του «Σατυρικόν» του Φελίνι το 1969 ως το «Αποκάλυψη Τώρα» του Κόπολα το 1979 και το «Αυστραλία» του Λούρμαν το 2008). Υπήρξε μέλος του πρακτορείου Magnum μεταξύ 1977 και 1981. Η Mark μετέτρεψε τη φωτογραφία ντοκουμέντου σε λειτούργημα ασκώντας το με πάθος και ακεραιότητα. Δημιούργησε ένα έργο-διαβατήριο για τον κόσμο και τη ζωή των ανθρώπων διεισδύοντας στην ουσία με ατρόμητο βλέμμα και πηγαίο σεβασμό. Φωτογράφιζε με φιλμ, κυρίως σε ασπρόμαυρο, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα μηχανών διαφορετικών format. Παρέμεινε ως το τέλος στην αναλογική φωτογραφία χωρίς όμως να είναι αντι-ψηφιακή όπως η ίδια είχε πει. Είναι αξιοσημείωτη η υποστήριξή της στους νέους και τις νέες φωτογράφους που φρόντιζε να αναδεικνύει μέσα από τα σεμινάρια που έκανε δίνοντας απλόχερα φωτογραφική ενέργεια και γνώση. Τέλος, πολλοί από το προσωπικό της περιβάλλον θα την θυμούνται για τα ξεχωριστά Χριστουγεννιάτικα πάρτι σκύλων που είχε θεσπίσει. Έχουν εκδοθεί συνολικά 18 συλλογές της Mark ενώ οι φωτογραφίες της έχουν ευρύτατα δημοσιευθεί σε διάφορα γνωστά περιοδικά και έχουν εκτεθεί σε γκαλερί και μουσεία σε όλο τον κόσμο. Απεβίωσε στις 25 Μαΐου 2015. Για την φωτογραφία εδώ έχει πει:
Αυτή η φωτογραφία πάρθηκε στην Ινδία, σε ένα τσίρκο στην πόλη Ahmedabad. Νομίζω πως το τσίρκο ονομαζόταν Great Golden Circus. Είμαι βασικά μια φωτογράφος δρόμου αλλά με ενδιαφέρουν και οι φαντασιώδεις εικόνες με το όποιο ειρωνικό τους περιεχόμενο. Όσον αφορά στα τσίρκο, πιστεύω πως υπάρχει κάτι ρομαντικό γύρω από αυτά. Εκείνη την περίοδο ετοίμαζα ένα βιβλίο με θέμα το τσίρκο με αποτέλεσμα να περάσω 6 μήνες ταξιδεύοντας και φωτογραφίζοντας 18 από αυτά. Πραγματικά πέρασα υπέροχα και πιστέψτε με δεν θα μπορούσε να υπάρχει πιο παράξενος τόπος για τσίρκο από την Ινδία. Είχα κανονίσει ραντεβού για να φωτογραφίσω τον Ram Prakash Singh με τον Shyama τον ελέφαντα που εκπαίδευε. Ο Singh είχε ένα πολύ μεγάλο «εγώ» - ήταν επίσης ο Νο 1 άντρας του τσίρκου - πράγμα που εξηγεί την έκφραση στο πρόσωπό του. Πίστευε πως η φωτογράφιση αφορούσε μόνο αυτόν. Σημειώνω πως τις περισσότερες φορές στις φωτογραφίσεις μου αφήνω το θέμα μου να εξελίσσεται για να δω που θα καταλήξει. Στη συγκεκριμένη, ο Singh άρπαξε την προβοσκίδα του ελέφαντα και την τύλιξε γύρω από το λαιμό του. Σκέφτηκα ότι αυτό ήταν κάτι πολύ ενδιαφέρον κι έτσι τράβηξα δύο ρολά φιλμ 120. Αργότερα, όταν κοίταξα τις εικόνες παρατήρησα ότι σε μια λήψη το μάτι του Shyama είχε στραφεί προς τα πλάγια προσδίδοντας μια λίγο διαβολική όψη στο πρόσωπό του. Αυτή ήταν σίγουρα η μια και μοναδική φωτογραφία που θα χρησιμοποιούσα. Μερικές φορές δουλεύω έγχρωμο αλλά νομίζω ότι οι εικόνες με τις οποίες συνδέομαι περισσότερο, ιστορικά μιλώντας, είναι οι ασπρόμαυρες. Βλέπω περισσότερο σε ασπρόμαυρο, μου αρέσει η αφαίρεσή του. Η εικόνα αυτή έχει μια έντονη ανθρωπο-μορφική διάσταση. Γι' αυτό μου αρέσει τόσο πολύ. Πιστεύω πως ο Shyama με έναν τρόπο επικοινώνησε μαζί μου. Είχε παραμείνει σε αυτή τη πόζα για τόσο-όσο... Είχε ανεχτεί τη λήψη… Δυστυχώς, ένα χρόνο αργότερα, μάθαμε ότι ο Shyama είχε πεθάνει τρώγοντας μια δηλητηριασμένη πίττα chapati.

Κείμενο, μετάφραση: Δημήτρης Τσεβάς